Việc tải xuống tệp từ internet luôn tiềm ẩn rủi ro lớn, khi mà phần mềm độc hại, trojan, hay ransomware có thể ngụy trang thành những tệp tin vô hại. Để đảm bảo an toàn cho dữ liệu và hệ thống máy tính của bạn, việc chủ động kiểm tra các tệp đã tải xuống trước khi mở chúng là điều vô cùng cần thiết. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ hướng dẫn bạn những phương pháp hiệu quả nhất để xác định liệu một tệp tải về có an toàn hay không, giúp bạn phòng tránh những mối đe dọa tiềm tàng từ không gian mạng.
6 Cách Kiểm Tra File Tải Về Có An Toàn Không Trên Máy Tính
Bảo vệ máy tính khỏi các mối đe dọa trực tuyến là ưu tiên hàng đầu. Dưới đây là 6 phương pháp thực tế và hiệu quả giúp bạn kiểm tra độ an toàn của các tệp tải về, từ đó tránh được những rủi ro không đáng có.
1. Sử Dụng Windows Security (Hoặc Phần Mềm Diệt Virus Tích Hợp)
Biểu tượng Windows Security trên màn hình laptop, minh họa phần mềm bảo mật tích hợp
Cách dễ nhất để kiểm tra các tệp tải xuống là sử dụng Windows Security, công cụ này đã được cài đặt sẵn trên máy tính của bạn. Windows Security (trước đây gọi là Windows Defender) hoạt động ở chế độ nền nhưng có thể quét các tệp đáng ngờ mà bạn tải về.
Để quét một tệp, hãy nhấp chuột phải vào tệp đó và chọn Quét bằng Windows Security từ menu ngữ cảnh. Quá trình quét thường chỉ mất vài giây và mang lại sự an tâm ngay lập tức. Để được bảo vệ tối đa, hãy đảm bảo bạn đã bật tính năng Bảo vệ chống Ransomware trong cài đặt Windows Security.
Giao diện Windows Security hiển thị tính năng Controlled Folder Access đã bật để bảo vệ chống ransomware
Vậy còn các chương trình diệt virus trả phí cao cấp thì sao? Thực tế, Windows Security đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây. Trừ khi bạn đang xử lý dữ liệu cực kỳ nhạy cảm hoặc thường xuyên truy cập vào các trang web không an toàn, công cụ bảo vệ tích hợp này có thể xử lý hầu hết các mối đe dọa một cách hiệu quả. Nó đặc biệt hoạt động tốt khi kết hợp với danh sách kiểm tra bảo mật cần thiết cho Windows 11.
Các hệ điều hành như macOS và Linux cũng có các công cụ bảo vệ tích hợp tương tự, mặc dù chúng hoạt động theo những cách khác nhau. Bất kể bạn đang sử dụng hệ điều hành nào, hãy luôn chạy quét trước khi mở các tệp đã tải xuống, đặc biệt là các tệp thực thi (.exe) hoặc tệp script có khả năng chạy mã độc hại trên hệ thống của bạn.
2. Kiểm Tra Phần Mở Rộng Của Tệp (File Extension)
Một trong những chiêu trò lâu đời nhất của tội phạm mạng là ngụy trang các tệp độc hại bằng các phần mở rộng giả mạo. Tệp “photo.jpg” trông có vẻ vô hại kia có thể thực chất là “photo.jpg.exe”, đang chờ đợi để gây ra hỗn loạn trên máy tính của bạn.
Theo mặc định, Windows ẩn các phần mở rộng của tệp, điều này vô tình tạo điều kiện cho tin tặc. Tuy nhiên, bạn có thể điều chỉnh cài đặt Windows để hiển thị từng phần mở rộng của tệp. Thay đổi đơn giản này mang lại cho bạn một lớp bảo vệ cần thiết chống lại phần mềm độc hại được ngụy trang.
Menu View trong File Explorer hiển thị tùy chọn hiển thị đuôi tệp (file name extensions) đã được bật
Bạn nên cảnh giác với các tệp thực thi (.exe, .bat, .cmd, .vbs, .js, .wsf và .scr) từ các nguồn không xác định. Các loại tệp này có thể chạy mã trên máy tính của bạn mà không gặp nhiều hạn chế. Do đó, hãy nhận diện và tránh các tệp EXE độc hại này để tự bảo vệ mình khỏi rắc rối. Hơn nữa, các tài liệu có macro (.docm, .xlsm) cũng có thể chứa mã độc.
Hãy đặc biệt chú ý đến các phần mở rộng kép như “invoice.pdf.exe” hoặc “movie.mp4.scr”, chúng cố gắng che giấu bản chất thực sự của mình. Phần mở rộng thứ hai sẽ tiết lộ tệp thực sự là gì, bất kể biểu tượng được hiển thị.
3. Sử Dụng Các Dịch Vụ Quét Virus Trực Tuyến
Trang chủ VirusTotal, công cụ quét virus trực tuyến hiệu quả
Nếu bạn vẫn còn nghi ngờ về một tệp, hãy tìm kiếm ý kiến thứ hai. Các công cụ quét virus trực tuyến như VirusTotal sẽ phân tích tệp đáng ngờ của bạn bằng cách sử dụng hàng chục công cụ diệt virus đồng thời, điều này tiện lợi hơn nhiều so với việc chỉ dựa vào một trình quét duy nhất.
Sử dụng VirusTotal và các công cụ tương tự rất đơn giản: tải tệp đáng ngờ lên trang web và chờ kết quả. VirusTotal sẽ hiển thị có bao nhiêu trong số hơn 70 công cụ bảo mật của nó đã gắn cờ tệp của bạn là đáng ngờ. Cách tiếp cận tập thể này giúp giảm đáng kể khả năng phần mềm độc hại lọt qua mà không bị phát hiện.
Các trình quét trực tuyến này rất tiện dụng vì chúng hoạt động bất kể hệ điều hành của bạn là gì. Chúng khá hữu ích đối với những loại tệp lạ mà phần mềm diệt virus của bạn có thể không được tối ưu để phát hiện. Chỉ cần nhớ rằng các tệp bạn tải lên các dịch vụ này thường được lưu trữ trên máy chủ của họ, vì vậy hãy tránh gửi các tài liệu cá nhân nhạy cảm.
4. Kiểm Tra Chữ Ký Số Và Mã Băm Tệp (File Hashes)
Các công ty phần mềm hợp pháp thường ký số vào các tệp của họ, điều này xác minh tính xác thực của chúng. Nếu chữ ký số của một tệp bị thiếu hoặc hiển thị nhà xuất bản không xác định, đó là một dấu hiệu đỏ cần được điều tra. May mắn thay, chúng ta có thể kiểm tra chữ ký số của một tệp trong Windows. Để làm như vậy, nhấp chuột phải vào bất kỳ chương trình đã tải xuống nào, chọn Properties, sau đó kiểm tra tab Digital Signatures.
Tab Digital Signatures trong phần Properties của một tệp tin, minh họa chữ ký số hợp lệ
Mã băm tệp (File hashes) cũng là một kiểm tra bảo mật hữu ích. Nó hoạt động như một mã định danh duy nhất cho các tệp, tương tự như DNA. Các nhà phát triển thường công bố giá trị mã băm cùng với liên kết tải xuống của họ khi bạn tải phần mềm từ các nguồn chính thức. Bằng cách so sánh mã băm được công bố với mã băm của tệp bạn đã tải xuống, bạn có thể xác minh rằng không có gì thay đổi trong quá trình tải.
Tạo mã băm tệp trong Windows dễ dàng hơn bạn nghĩ.
- Nhập Windows PowerShell vào thanh tìm kiếm của menu Start và mở kết quả phù hợp nhất.
- Trong PowerShell, nhập Get-FileHash, nhấn phím cách, sau đó là đường dẫn tệp và nhấn Enter. Bạn có thể sao chép đường dẫn tệp từ thanh địa chỉ của Windows File Explorer.
Cửa sổ Windows PowerShell với lệnh Get-FileHash để kiểm tra mã băm tệp
So sánh kết quả này với mã băm được nhà phát triển công bố—chúng phải khớp chính xác. Bước xác minh này rất quan trọng đối với các bản cập nhật phần mềm và công cụ bảo mật, nơi ngay cả những sửa đổi nhỏ nhất cũng có thể cho thấy sự giả mạo.
5. Chạy Tệp Đáng Ngờ Trong Môi Trường Sandbox
Đôi khi bạn gặp phải những tệp có vẻ đáng ngờ, nhưng bạn vẫn cần mở chúng. Thay vì mạo hiểm hệ thống chính của mình, hãy cân nhắc chạy chúng trong môi trường sandbox. Sandbox là một môi trường máy tính để bàn nhẹ, được thiết kế để kiểm tra phần mềm đáng ngờ. Nếu tệp hóa ra là độc hại, thiệt hại sẽ chỉ giới hạn trong môi trường sandbox.
Cửa sổ Windows Features hiển thị tùy chọn Windows Sandbox đã được bật để sử dụng môi trường thử nghiệm an toàn
Nếu bạn có Windows 10 hoặc 11 Pro, bạn có thể truy cập trực tiếp Windows Sandbox. Chỉ mất vài phút để kích hoạt và thiết lập Windows Sandbox, cung cấp một mạng lưới an toàn tức thì để kiểm tra các tệp tải xuống đáng ngờ.
Không có Windows Pro? Không sao cả, bạn có thể sử dụng các công cụ sandboxing trực tuyến miễn phí, như ANY.RUN và Hybrid Analysis. Chúng cho phép bạn tải tệp lên và xem chúng thực thi trong một môi trường an toàn. Một số thậm chí có thể tạo báo cáo hiển thị chính xác những gì tệp đã cố gắng thực hiện—truy cập mạng, sửa đổi khóa registry, tạo tệp ẩn, v.v.
Sau khi kiểm tra, toàn bộ môi trường sẽ biến mất, mang theo bất kỳ phần mềm độc hại tiềm ẩn nào. Nếu bạn thường xuyên kiểm tra các tệp không xác định, hãy cân nhắc thiết lập một máy ảo (virtual machine) chuyên dụng mà bạn có thể dễ dàng đặt lại sau mỗi lần sử dụng.
6. Không Tắt Cảnh Báo Bảo Mật Hoặc SmartScreen
Chúng ta đều từng trải qua cảm giác này—bạn đang vội cài đặt một cái gì đó, và những cảnh báo bảo mật phiền toái cứ liên tục hiện ra. “Windows đã bảo vệ PC của bạn.” “Tệp này có thể nguy hiểm.” Cám dỗ để nhấp vào Run anyway hoặc tắt vĩnh viễn các biện pháp bảo vệ này rất mạnh mẽ, đặc biệt khi bạn tin rằng tệp đó an toàn.
Tuy nhiên, những cảnh báo bảo mật này tồn tại vì một lý do chính đáng, vì Windows SmartScreen và các tính năng bảo vệ tương tự đã cứu các hệ thống khỏi bị nhiễm. Trên thực tế, chúng thường bắt được phần mềm độc hại mà các chương trình diệt virus truyền thống bỏ lỡ, bởi vì chúng phân tích danh tiếng và các mẫu hành vi thay vì chỉ chữ ký tệp.
Thay vì tắt các biện pháp bảo vệ này, hãy coi những cảnh báo đó như một cơ hội để kiểm tra lại tệp bằng các phương pháp đã đề cập ở trên. Và hãy nhớ: Phần mềm hợp pháp hiếm khi gây ra nhiều cảnh báo bảo mật. Nếu bạn thấy nhiều lớp cảnh báo, đó thường là một dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy có điều gì đó không ổn.
Kết Luận
Việc tải xuống tệp từ internet luôn đi kèm với những rủi ro nhất định, nhưng với các phương pháp kiểm tra an toàn phù hợp, bạn hoàn toàn có thể bảo vệ máy tính của mình khỏi các mối đe dọa tiềm ẩn. Từ việc sử dụng Windows Security tích hợp, kiểm tra đuôi tệp, tận dụng các dịch vụ quét virus trực tuyến, đến việc xác minh chữ ký số và mã băm tệp, hay thậm chí là chạy các tệp đáng ngờ trong môi trường sandbox an toàn – mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo trải nghiệm trực tuyến của bạn được an toàn.
Đừng bao giờ bỏ qua các cảnh báo bảo mật; chúng là lá chắn đầu tiên của bạn. Hãy luôn chủ động và thận trọng, bởi việc phòng ngừa luôn tốt hơn chữa trị khi nói đến an ninh mạng. Bạn có kinh nghiệm hay mẹo nào khác để kiểm tra an toàn cho các tệp tải xuống không? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới để cộng đồng của chúng ta cùng học hỏi và bảo vệ nhau tốt hơn!
