Phần mềm độc hại có thể dễ dàng xâm nhập vào máy tính của bạn và tồn tại mà không bị phát hiện. Spyware và adware là những loại mã độc phổ biến, thường thu thập thông tin cá nhân hoặc hiển thị quảng cáo không mong muốn, gây khó chịu và tiềm ẩn nguy cơ bảo mật. Tuy nhiên, với các công cụ phù hợp, bạn hoàn toàn có thể quét hệ thống và loại bỏ những chương trình độc hại này đang ẩn nấp trên máy tính của mình. Bài viết này sẽ giới thiệu 5 công cụ diệt spyware và phần mềm độc hại mạnh mẽ, giúp bạn bảo vệ máy tính của mình một cách toàn diện.
1. Process Explorer: Quản Lý Tiến Trình Nâng Cao Để Phát Hiện Nguy Cơ
Process Explorer là một công cụ thuộc bộ Sysinternals của Microsoft, cung cấp các chức năng mở rộng vượt trội so với Trình quản lý Tác vụ (Task Manager) mặc định của Windows. Chương trình này hiển thị thông tin chi tiết về các handles và DLL mà các tiến trình đang chạy trên hệ thống đã mở hoặc tải.
Công cụ này giúp bạn dễ dàng xác định các DLL đáng ngờ đang chạy trên hệ thống và tìm ra chương trình nào đang sử dụng các file đó. Ngoài ra, Process Explorer còn hữu ích trong việc theo dõi các vấn đề về phiên bản DLL, rò rỉ bộ nhớ và cung cấp thông tin chuyên sâu về cách Windows và các ứng dụng hoạt động.
Giao diện Process Explorer đang hiển thị các tiến trình trên Windows 11, một công cụ phân tích mã độc hiệu quả.
Ban đầu, giao diện của Process Explorer có thể trông hơi phức tạp, nhưng thực tế nó rất thân thiện với người dùng. Chỉ cần dành một chút thời gian tìm hiểu, bạn sẽ hiểu rõ mục đích của nhiều trường và nút bấm. Tài liệu của Microsoft về Process Explorer cũng chứa thông tin quan trọng về cách nó hoạt động và cách sử dụng hiệu quả hơn.
Đối với người dùng Windows phổ thông, Process Explorer đơn giản là một phiên bản “nâng cấp” của Task Manager. Bạn không chỉ có thể xem các tiến trình đang chạy trên hệ thống và mức tài nguyên chúng tiêu thụ, mà còn có thể chạy quét VirusTotal trực tiếp từ trong công cụ. Tính năng này cung cấp một kiểm tra sơ bộ và cái nhìn tổng quan về các công cụ có khả năng độc hại trên hệ thống của bạn. Nó cho phép bạn đối chiếu hash của tiến trình với các hash đã biết là tốt hoặc xấu, giúp bạn phát hiện xem tiến trình đó có phải là mã độc hay không.
Bạn cũng có thể sử dụng Process Explorer để theo dõi hoạt động mạng của một tiến trình cụ thể. Chỉ cần nhấp chuột phải vào tiến trình bạn muốn kiểm tra, chọn Properties, sau đó điều hướng đến tab TCP/IP. Bạn sẽ thấy tất cả các kết nối mạng đang diễn ra mà tiến trình đó đang sử dụng – một cách rất tiện lợi để kiểm tra xem một chương trình trên máy tính của bạn có đang kết nối với máy chủ độc hại hay không. Một nhược điểm nhỏ là Process Explorer không hiển thị các kết nối mạng trong quá khứ, nhưng nó rất hữu ích để xác định các tiến trình độc hại đang chạy.
Cuối cùng, Process Explorer còn hiển thị lệnh Command Prompt mà một chương trình cụ thể yêu cầu để khởi chạy chỉ bằng cách di chuột qua tiến trình trong vài giây. Kiểm tra các lệnh này có thể tiết lộ các khóa đặc biệt, cờ hoặc hướng dẫn mà một chương trình độc hại có thể sử dụng để truy cập tài nguyên hệ thống.
2. Autoruns: Kiểm Soát Khởi Động Windows Toàn Diện
Cũng là một phần của bộ Sysinternals, Autoruns thay thế tab Startup apps trong Task Manager, vốn chỉ hiển thị các ứng dụng khởi động ngay khi Windows tải đầy đủ. Autoruns còn hiển thị tất cả các tiến trình khác, bao gồm các file DLL, dịch vụ, tác vụ theo lịch trình, và thậm chí cả các mục đăng ký (registry entries) – tất cả đều được phân loại dưới các tab được định nghĩa rõ ràng.
Giao diện Autoruns hiển thị danh sách ứng dụng và dịch vụ khởi động cùng Windows 11, giúp phát hiện phần mềm độc hại.
Autoruns giúp bạn dễ dàng phát hiện bất kỳ file thực thi, DLL, và tác vụ độc hại nào có thể khởi động cùng hệ thống Windows của bạn. Phần mềm độc hại thường thêm các tác vụ theo lịch trình vào Windows, cho phép chúng khởi động cùng hệ thống và duy trì sự tồn tại một cách tự động. Với Autoruns, bạn có thể nhanh chóng kiểm tra các tiến trình đáng ngờ, chạy quét VirusTotal nếu cần, và chấm dứt chúng.
Ngoài việc săn lùng spyware và các chương trình độc hại khác, Autoruns còn rất tuyệt vời để tối ưu hóa máy tính của bạn. Thay vì phải nhảy qua nhiều cửa sổ cài đặt rải rác trong Windows, bạn có thể vô hiệu hóa tất cả các chương trình và tiến trình không mong muốn khởi động cùng Windows chỉ trong một lần. Nó cũng có thể hữu ích khi bạn đang khắc phục sự cố Windows để kiểm tra bất kỳ chương trình nào có thể gây ra sự cố hoặc mất ổn định hệ thống trong quá trình khởi động.
Mỗi khi tôi thiết lập một máy tính Windows mới, tôi đều sử dụng Autoruns và Process Explorer để loại bỏ bất kỳ file đáng ngờ hoặc không mong muốn nào. Đây là một trong những cách tốt nhất để loại bỏ bloatware khỏi máy tính của bạn, bên cạnh việc sử dụng các công cụ bên ngoài như Windows 11 Debloater.
Khi kiểm tra spyware hoặc chương trình độc hại, tôi thường bắt đầu bằng cách duyệt qua tab Everything chính và bỏ chọn bất kỳ chương trình nào có vẻ đáng ngờ hoặc tôi không cần. Đặc biệt chú ý đến tab Scheduled Tasks để kiểm tra các chương trình được lên lịch khởi động và xác minh rằng tất cả các chương trình đáng ngờ hoặc không mong muốn đều bị vô hiệu hóa. Hãy cẩn thận không vô hiệu hóa các tiến trình hệ thống thiết yếu hoặc các mục được Microsoft ký. Nếu không chắc chắn, hãy tìm kiếm tên file trên Google hoặc tham khảo VirusTotal trước khi thực hiện hành động.
Sau đó, một lần khởi động lại hệ thống đơn giản sẽ cho thấy liệu các tiến trình bị vô hiệu hóa có gây ra vấn đề hay không. Khi bạn xác định được một tiến trình có vấn đề, bạn có thể xóa vĩnh viễn nó khỏi hệ thống bằng cách nhấp chuột phải vào tiến trình và chọn Delete. Tuy nhiên, lưu ý rằng điều này không xóa file độc hại (phần mềm độc hại tiềm ẩn). Nó chỉ dừng tiến trình. Một khi bạn phát hiện một tiến trình độc hại, bạn sẽ cần chạy một công cụ loại bỏ phần mềm độc hại thích hợp như Malwarebytes.
3. VirusTotal: Công Cụ Kiểm Tra File, URL Đa Nền Tảng
VirusTotal là công cụ dễ sử dụng nhất và có lẽ là cơ bản nhất trong số tất cả các công cụ bạn nên dùng để kiểm tra xem một chương trình đáng ngờ có độc hại hay không. Ngoài việc kiểm tra từng file để tìm các chữ ký độc hại, trang web này còn cho phép bạn kiểm tra các URL, hash, địa chỉ IP và tên miền đối chiếu với cơ sở dữ liệu của họ.
Trang chủ website VirusTotal, nền tảng kiểm tra virus và mã độc trực tuyến miễn phí.
Điều này giúp bạn nhanh chóng kiểm tra xem một file hoặc một URL mà một tiến trình trên máy tính của bạn đang giao tiếp có phải là độc hại hay không. Đây cũng là một trong những cách dễ nhất để kiểm tra xem một file đã tải xuống có an toàn trước khi sử dụng.
Công cụ này kiểm tra file của bạn bằng hơn 60 công cụ diệt virus từ các nhà cung cấp khác nhau. Vì các chương trình diệt virus khác nhau và có thể không phải lúc nào cũng xác định được file độc hại, VirusTotal là một cách tuyệt vời để kiểm tra một file với càng nhiều công cụ diệt virus càng tốt chỉ trong vài cú nhấp chuột.
Vì đây là một công cụ trực tuyến, nó cũng độc lập với nền tảng, nghĩa là bạn có thể tải lên một file từ bất kỳ thiết bị nào. Điều này giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức, đặc biệt nếu bạn muốn kiểm tra một file có thể tìm thấy trên điện thoại hoặc máy tính bảng của mình. Tuy nhiên, kết quả của nó không mang tính quyết định, vì bạn sẽ thấy một số công cụ diệt virus gắn cờ một vấn đề, trong khi những công cụ khác lại bỏ qua. Đó là lý do tại sao tốt nhất nên sử dụng VirusTotal như một phần của hệ thống đa tầng để kiểm tra các phần mềm gián điệp, phần mềm quảng cáo và mã độc tiềm ẩn.
4. Malwarebytes: “Người Hùng” Chống Adware và Mã Độc
Malwarebytes là một trong những chương trình chống mã độc và diệt virus tốt nhất bạn có thể cài đặt miễn phí. Nó thường phát hiện các file bị bỏ qua bởi các chương trình diệt virus khác, bao gồm cả Windows Security – giải pháp diệt virus tích hợp sẵn của Microsoft cho Windows.
Phần mềm Malwarebytes đang tiến hành quét hệ thống Windows để phát hiện và loại bỏ mã độc, adware.
Malwarebytes đặc biệt hiệu quả trong việc phát hiện adware (phần mềm quảng cáo). Nó cũng có thể cách ly và loại bỏ adware được tích hợp vào các công cụ của Microsoft như Edge, mà Windows Security có thể bỏ qua. Chương trình này còn có một bộ công cụ tích hợp sẵn cho phép bạn tinh chỉnh cài đặt quyền riêng tư của Windows và kiểm soát các ứng dụng khởi động. Nếu bạn chọn đăng ký Malwarebytes, bạn cũng sẽ nhận được một VPN tích hợp và các tùy chọn bảo vệ bổ sung, cũng như tùy chọn bật quét hệ thống theo thời gian thực để phát hiện các mối đe dọa đang đến.
Rõ ràng, bạn có thể thực hiện tất cả những điều này với Windows Security hoặc bất kỳ phần mềm diệt virus nào khác mà bạn đang sử dụng. Tuy nhiên, các bản quét của Malwarebytes thường sâu hơn và thường bắt được các file mà các chương trình diệt virus khác có thể bỏ lỡ. Ngoài ra, giao diện của nó dễ điều hướng hơn nhiều nếu bạn không phải là một “phù thủy máy tính”, đảm bảo mọi người đều có thể dễ dàng nhìn thấy các file đáng ngờ và quyết định phải làm gì với chúng.
5. Spybot – Search & Destroy: “Lão Tướng” Chuyên Diệt Spyware
Spybot chắc chắn đã hơi lỗi thời ở thời điểm hiện tại; tôi nhớ đã từng sử dụng nó để tìm spyware từ những ngày đầu của Kazaa và Limewire. Tuy nhiên, mặc dù giao diện người dùng đã cũ, nó vẫn là một công cụ thực sự hữu ích để tìm và loại bỏ adware và spyware khỏi máy tính của bạn, vì nó nhắm mục tiêu cụ thể vào chúng. Spybot có đi kèm với một thành phần diệt virus bổ sung, nhưng nó không được bao gồm trong phiên bản miễn phí.
Giao diện Spybot – Search & Destroy đang quét máy tính Windows để tìm kiếm và gỡ bỏ spyware, phần mềm gián điệp.
Ngay cả khi không có công cụ diệt virus, Spybot vẫn là một ứng dụng chống spyware tiện dụng để bổ sung cho chương trình diệt virus hiện có của bạn. Quá trình thiết lập cũng trực quan và cho phép bạn chọn giữa việc thiết lập công cụ để bảo vệ tự động hoặc cấu hình cài đặt thủ công.
Các tính năng chính của nó bao gồm phát hiện và loại bỏ spyware, adware, phần mềm theo dõi, keyloggers và các chương trình không mong muốn khác. Phiên bản miễn phí cũng bao gồm tính năng System Immunization, bảo vệ hệ thống của bạn khỏi phần mềm độc hại bằng cách chặn truy cập vào các trang web được biết là chứa mã độc hoặc phần mềm không mong muốn khác. Nó cũng chặn các cookie theo dõi và các plugin trình duyệt được biết là chứa mã độc. Bạn cũng nhận được tiện ích kiểm soát chương trình khởi động và quét rootkit.
Hầu hết các tính năng mạnh mẽ hơn của Spybot đều yêu cầu trả phí. Tuy nhiên, khi bạn sử dụng nó kết hợp với các công cụ khác như Autoruns, Process Explorer và một chương trình diệt virus, nó cung cấp đủ khả năng để bảo vệ khá toàn diện ở cấp độ miễn phí.
Spyware có thể rất tinh vi, và việc tìm thấy nó trên hệ thống của bạn, đôi khi ngay cả với các công cụ thích hợp, cũng có thể khó khăn. Tuy nhiên, nếu bạn thực hiện nhiều lần kiểm tra với các công cụ phù hợp, chúng sẽ trở nên tương đối dễ phát hiện và thậm chí dễ loại bỏ hơn. Để đạt được kết quả tốt nhất, hãy bắt đầu với Autoruns và Process Explorer để xác định các tiến trình và mục khởi động đáng ngờ. Sau đó, xác nhận bất kỳ file đáng ngờ nào với VirusTotal. Cuối cùng, chạy quét toàn bộ hệ thống bằng Malwarebytes và/hoặc Spybot để loại bỏ bất cứ thứ gì đang ẩn nấp trong nền.
Việc chủ động sử dụng kết hợp các công cụ này sẽ giúp bạn giữ an toàn cho máy tính, bảo vệ dữ liệu cá nhân và duy trì hiệu suất hệ thống. Đừng quên thường xuyên cập nhật kiến thức về các mối đe dọa bảo mật mới nhất và cách phòng tránh chúng. Bạn có kinh nghiệm hay công cụ diệt spyware nào hiệu quả khác muốn chia sẻ không? Hãy để lại bình luận bên dưới nhé!
